Aby doświadczyć nawrotu, konieczne jest bycie w procesie zdrowienia. Zdrowienie nie polega jedynie na utrzymywaniu abstynencji, ale obejmuje również transformację we wszystkich sferach życia dotkniętych przez uzależnienie. Nawrót to proces cofania się na drodze zdrowienia, który prowadzi do złamania abstynencji. Nie dzieje się to jednak nagle – im dłużej trwa zdrowienie, tym trudniej wrócić do stanu aktywnego uzależnienia. Przykładowo, osoba uzależniona, która dopiero rozpoczyna trzeźwienie, znajduje się bliżej powrotu do nałogu niż ktoś, kto zdrowieje od kilku lat.
Nawrót jest procesem stopniowym, w którym uzależnienie powoli odzyskuje kontrolę nad wszystkimi sferami życia. Choroba uzależnienia jest podstępna i cierpliwa, a wszystkie sfery życia – emocjonalna, fizyczna, psychiczna i duchowa – wpływają na siebie nawzajem. Przykładem może być sytuacja, w której osoba uzależniona czuje irytację (emocje), kłóci się z partnerem (zachowanie), nie może zasnąć z bólem brzucha (objawy fizyczne), a następnie obwinia partnera za swoje problemy (myśli). W ten sposób zamyka się w sobie, izolując się emocjonalnie i duchowo.
Głód psychoaktywny jest krótkotrwałym, nagłym pragnieniem spożycia substancji, które może być wywołane przez wyzwalacz, taki jak widok alkoholu. Głód szybko może minąć, jeśli odpowiednio na niego zareagujemy. Nawrót natomiast to proces długotrwały, który może trwać od kilku dni do kilku lat. Często zaczyna się od nieleczonego głodu i postępuje poprzez uruchamianie mechanizmów uzależnienia we wszystkich aspektach życia.
Objawy nawrotu mogą obejmować aktywację mechanizmów obronnych charakterystycznych dla uzależnienia. Osoba doświadczająca nawrotu często obwinia innych za swoje decyzje i emocje, tłumaczy swoje zachowanie racjonalizacją, czyli próbuje intelektualnie usprawiedliwić wszystko, pomijając przy tym uczucia. Minimalizuje problem, umniejszając powagę sytuacji, a ostatecznie zaprzecza istnieniu samego uzależnienia oraz potrzebie dalszego zdrowienia. Ważnym elementem nawrotu jest również unikanie odpowiedzialności i brak gotowości do przyjęcia konsekwencji swoich działań.
W procesie nawrotu często pojawia się manipulacja i kłamstwa, które służą ukrywaniu prawdziwego stanu rzeczy przed otoczeniem. Zachowania obsesyjno-kompulsywne, takie jak objadanie się czy hazard, stają się sposobem na chwilowe złagodzenie intensywnego głodu. Z czasem osoba uzależniona zamyka się emocjonalnie, tracąc kontakt z własnymi uczuciami, a skupia się na problemach innych ludzi, co pozwala jej unikać konfrontacji z własnym uzależnieniem.
Izolacja to kolejny etap, w którym osoba unika kontaktów z ludźmi wspierającymi jej trzeźwość, a w końcu wraca do starego środowiska – odnawia relacje z osobami z okresu aktywnego nałogu. Charakterystycznym objawem nawrotu jest również silne przekonanie, że nigdy nie wróci do uzależnienia. Tego rodzaju myślenie, paradoksalnie, może prowadzić do odrzucenia dalszej terapii, a także podejmowania ryzykownych działań, które zagrażają abstynencji.
W nawrocie mogą wystąpić także inne symptomy, takie jak unikanie rozmów na temat uzależnienia, odrzucanie pomocy, problemy z koncentracją, trudności w planowaniu i poczucie braku kontroli nad własnym życiem. Często pojawia się dezorientacja, zagubienie oraz bezradność, co prowadzi do wybuchów złości, irytacji oraz objawów depresyjnych.
Czas trwania nawrotu zależy od stopnia zdrowienia i zmian wprowadzonych w trakcie trzeźwienia. U jednych osób nawrót może trwać tydzień, u innych kilka miesięcy lub lat. Ważny jest moment rozpoznania nawrotu oraz podjęcie działań w celu wyjścia z tego stanu.
Osoba uzależniona często nie dostrzega, że coś złego się dzieje. Bliscy, którzy są świadomi mechanizmów uzależnienia, mogą zauważyć pierwsze oznaki nawrotu. Świadomość rodziny i przyjaciół jest kluczowa, ponieważ to oni mogą jako pierwsi zwrócić uwagę na problem i zaproponować pomoc, np. spotkania terapeutyczne czy mitingi.
Chociaż nawrotów nie da się całkowicie uniknąć, można nauczyć się rozpoznawać ich sygnały i reagować na nie. Kluczowe jest akceptowanie możliwości wystąpienia nawrotu i reagowanie na pierwsze symptomy, co pomoże w zapobieganiu jego pełnemu rozwinięciu.